زون بندی مناطق خطرناک بر اساس استاندارد IEC 60079

زون بندی مناطق خطرناک

امروزه با توجه به گسترش روزافزون صنایع مختلف پتانسیل ایجاد حوادث نیز به سرعت رو به افزایش است یکی از مهم ترین خطرات پیش رو در صنایع فرآیندی حریق یا انفجار است. به دلیل ماهیت فرآیندی، خطر بروز حریق یا انفجار در برخی از بخش های سازمان بیشتر است و به این دلیل لازم است این مناطق پس از انجام ارزیابی ریسک مشخص و نشانه گذاری شوند تا میزان آگاهی و درک افراد نسبت به این مناطق خطرناک بیشتر شود.
طبقه بندی منطقه خطر در پی آن است که ریسک حریق یا انفجار در این مناطق را به طور نسبی نشان بدهد. این کار نمی تواند احتمال بروز حریق یا انفجار را به طور دقیق پیش بینی کند بلکه مناطق خطرناک را به طور نسبی به مناطق پرخطر و کم خطر طبقه بندی می کند. این طبقه بندی ابزاری در اختیار سازمان قرار می دهد که ریسک حریق یا انفجار در چنین مناطقی را با دقت اندازه گیری کند.

چه زمانی زون بندی مناطق خطرناک انجام می شود؟

در یک واحد فرآیندی زون بندی مناطق خطرناک در زمان طراحی و از طریق ارزیابی ریسک (مانند PHAST یا DOW Index) صورت می پذیرد و سپس می توان آنها را در نقشه های زون بندی مشخص نمود.

مناطق خطرناک کجا هستند؟

مناطق خطرناک به مناطقی گفته می شود که غلظت گازهای قابل اشتعال، بخارات قابل انفجار و یا غبار قابل اشتعال در آن وجود دارد.
بر اساس تعریف ارائه شده توسط (Atmospheres Regulations DSER Dangerous Substances and Explosive)، مناطق خطرناک به مناطقی اطلاق می شود که غلظت های از یک اتمسفر قابل انفجار در آن وجود دارد و پتانسیل بالایی از انفجار در شرایط غیر نرمال در آنها وجود دارد.

استاندارد زون بندی مناطق خطرناک

در زمینه طبقه بندی مناطق خطرناک استانداردهای معتبری ارائه شده است که یکی از آنها، استاندارد IEC 60079 می باشد. در این استاندارد مناطق خطرناک به چند دسته تقسیم می شوند که در اصطلاح به آنهاZone (ناحیه) می گویند.

طبقه بندی زون ها بر اساس گازهای قابل اشتعال در استاندارد IEC 60079

میزان خطر	ناحیه ها بر اساس IEC	زمان وجود گازهای قابل اشتعال	شرایط
بالا	ناحیه 0	بیش از 1000 ساعت در سال	ناحیه ای که در آن ترکیب گازهای قابل اشتعال و هوا به طور مداوم یا به مدت طولانی وجود دارد.
متوسط	ناحیه 1	10 تا 1000 ساعت در سال	ناحیه ای که در آن ترکیب گازهای قابل اشتعال بطور نسبی وجود دارد.
پایین	ناحیه 2	کمتر از 10 ساعت در سال	ناحیه ای که در آن ترکیب گازهای قابل اشتعال خیلی کم است و یا به مدت بسیار کمی در محیط وجود دارد.

طبقه بندی زون ها بر اساس غبار قابل اشتعال در استاندارد IEC 60079

میزان خطر	ناحیه ها بر اساس IEC	شرایط
بسیار بالا	ناحیه 20	ناحیه ای که در آن گرد و غبار قابل اشتعال به طور مستمر یا در اکثر مواقع وجود دارد و این مقدار به اندازه ای است که می تواند ایجاد حریق نماید.
بالا	ناحیه 21	ناحیه ای که در آن ذرات قابل اشتعال در شرایط عادی در موارد اندکی وجود دارد و مقدار آن به اندازه ای است که می تواند ایجاد حریق نماید.
پایین	ناحیه 22	ناحیه ای که در آن ذرات قابل اشتعال به ندرت وجود دارد و یا تنها برای زمان اندکی در محیط هستند و یا با فاصله ای که در آن تجمع ذرات قابل اشتعال به اندازه ای است که احتمال آتش گرفتن آنها کم است.

طبقه بندی مواد در استاندارد IEC 60079

گروه مواد		شرح نوع ماده خطرناک و مکان اتمسفر
گروه I		شامل مجموعه گازهای قابل اشتعالی که بطور طبیعی در معادن وجود دارند.
گروه II		گازهای قابل انفجار: اتمسفری که حاوی گازهای قابل انفجار و مستعد حریق است و خود به 3 گروه طبقه بندی می شود:
	A	اتمسفری که حاوی گازهایی چون پروپان، استون، بنزن، بوتان، متان، بنزین، هگزان، حلال های رنگ یا سایر گازها و بخارات با خطر قابلیت اشتعال معادل است.
	B	اتمسفری که حاوی گازهایی چون اتیلن، پروپیلن اکسید، اتیلن اکسید، بوتادین، سیکلوپروپان، اتیل اتر یا سایر گازها و بخارات با خطر قابلیت اشتعال معادل است.
	C	اتمسفری که حاوی گازهایی چون استیلن، هیدروژن، کربن دی سولفید یا سایر گازها و بخارات با خطر قابلیت اشتعال معادل است.
گروه III		غبار قابل انفجار: اتمسفری که حاوی غبار قابل انفجار است که خود به سه گروه طبقه بندی می شود:
	A	اتمسفری که حاوی فیبرهای قابل سوختن است.
	B	اتمسفری که حاوی غبار غیر نارسانا است.
	C	اتمسفری که حاوی غبار رسانا است.

طبقه بندی دما بر اساس استاندارد IEC 60079

بیشینه دمای سطح	کلاس دما
450	T1
300	T2
200	T3
135	T4
100	T5
85	T6

در کنار طبقه بندی مناطق و موادها طبقه بندی دما نیز لازم است. در منطقه خطر که گازها و بخارات قابل اشتعال متراکم شده اند، یک سطح داغ می تواند انرژی لازم برای انفجار را تامین کند.

نویسنده : فرشاد کفایی ( کارشناس ارشد HSE، محقق و مدرس )

آدرس پیج اینستاگرام: https://www.instagram.com/hsedatabank/